Հայերէն բառարան

Անվճար հայերէն ուղղագրիչ

Ստացի՛ր HySpell-ը հիմա

Հայերէն Հայ | Հայ-Անգլերէն Հայ-Անգ | Անգլերէն-Հայ Անգ-Հայ | Հայ-Ֆրանսերէն Հայ-Ֆրա | Ֆրանսերէն-Հայ Ֆրա-Հայ

Բառարան

զգոյշ ածական Զգուշաւոր, ուշադիր, խոհեմ:

Աղբիւր՝ Բառգիրք հայերէն լեզուի։ Անդրանիկ Վրդ. Կռանեան, Պէյրութ, 1998։ Էջ 121։

ԶԳՈՅՇ

ածական զգուշաւոր, ուշադիր, խոհեմ, շրջահայեաց, խոհական, վերապահ(կոտ)։

Աղբիւր՝ Յարութիւն Թ. Գայայեան, Բառարան Գանձարան Հայերէն Լեզուի. Գահիրէ: Տպագրութիւն Գալֆա (1938): էջ 128

ՆՈՐ

1. Զ (զ, զայ)

գոյական
1. Հայերէն այբուբենի վեցերորդ գիրը և չորրորդ բաղաձայնը։

‣ Գլխագիր Զ։
‣ Շարքագիր զ։

2. Ատամնաքմքային երգաձայնական բաղաձայն հնչիւն։

⨀հին նշանակութիւն 3. Իբրեւ թուանշան նշանակում էր 6։

‣ Զայ -կեն -ո -ցոյ (6-60-600-6000)։

4. Թուարկութեան մէջ՝ վեցերորդ։

‣ Գլուխ Զ։
‣ Լեզոն Զ։
‣ Զ դար ն. Ք.։

2. Զ

նախդիր
Նախդիր գրաբարի (այժմ պահպանվել է մասամբ մի քանի բարբառների մէջ)։

Գործ էր ածվում－

1. Որոշեալ հայցականի վրայ.

‣ զնա, զնոսա, զերկին և զերկիր։

2. Սեռականի վրայ՝ նշանակելու համար մակերեւոյթը, վրան։

‣ Հարկանել զքարի՝ զգետնի։
‣ Զահի՝ զամօթի հարկանել։

3. Բացառականի վրայ, փոխանակ ի՚ի (կոչվում էր պատմական հոլով), նշանակելու համար՝

1. Մասին, վերաբերմամբ։

‣ Խօսէին զնմանէ.
‣ տրտնջէին զքէն։

2. Վրայից, մակերեւոյթից։

‣ Կապել զեղջերաց, զձեռաց.
‣ կախել զպարսպէ։

4. Գործիականի վրայ (կոչվում էր պարառական հոլով), նշանակելու համար՝

1. Մօտերքը, շուրջը (ըստ տեղի)։

‣ զԱրտիմէդ քաղաքաւ,
‣ զՔասախ գետով.
‣ զհարաւով։

2. Մօտերքը, շուրջը (ըստ ժամանակի)։

‣ զայնու ժամանակաւ, զկէս գիշերաւ։

5. Իբրեւ բառակերտ և բայակերտ մասնիկ՝ զանազան նշանակութիւններով.

‣ զգետնել (գետնին խփել),
‣ զնստել (ցած նստել),
‣ զիջանել (ցած իջնել, մեղմանալ),
‣ զանգիտել (անգէտ՚ից),
‣ զայրանալ (այրել՚ից),
‣ զարդարել (արդ՚ից),
‣ զարմանալ (արմ՚ից),
‣ զառամել (առ + ամ՚ից),
‣ զառանցանել (առ + անցանել՚ից)։

Նոյն-իսկ իբրեւ սեռի խնդրի նախդիր՝ երբ սեռի խնդիրը բարդված է նրա բայի բայանուան հետ.

‣ զայլազրկութիւն (= զրկել զայլս).
‣ զայլոցկերութիւն (ուտել զայլոց ինչս).
‣ զաստուածարհամարհութիւն (արհամարհել զաստուած)։

Աղբիւր՝ Ստեփան Մալխասեանց, Հայերէն բացատրական բառարան. Երեւան: Հայկական ՍՍՌ Պետական Հրատարակչութիւն (1944): էջ 639

ՆՈՐ

(beta)

ԳՈ՛ՅՇ,
ԳՈ՛ՅՇ ԹԷ,
ԳՈ՛ՅՇ ՈՒՐԵՔ,
ԳՈ՛ՒՇ

(պահլաւերէն-պարսկերէն gōš, ականջ)

միջարկութիւն 1. Լսի՛ր, զգո՛յշ, չլինի թէ։

մակբայ 2. Գուցէ թէ, մի՛ գուցէ, իցէ թէ, կարելի է թէ։

Աղբիւր՝ Ստեփան Մալխասեանց, Հայերէն բացատրական բառարան. Երեւան: Հայկական ՍՍՌ Պետական Հրատարակչութիւն (1944): էջ 482

ՆՈՐ

(beta)

ԶԳՈՅՇ (ըզ-գույշ) (ուշի)

(զենդերէն ✽ uz-gaoša, ցցված-ականջ. աւելի հաւանական է՝ զ + գոյշ, Տե՛ս Գոյշ)

ածական
⨀հին նշանակութիւն 1. Ականջները սրած, լսողութիւնը լարած։

2. Փոխաբերաբար Ուշադիր, արթուն։

‣ Շները գիշերը շատ զգոյշ են։
‣ Զգոյշ մնացէք, գող չգայ։

3. Շրջահայեաց, դիտող, անձնապահ։

‣ Զգոյշ մարդ։
‣ Գործի և խօսակցութեան մէջ շատ զգոյշ է նա։

4. Զգուշութեամբ կատարված։

‣ Զգոյշ քայլերով մօտեցաւ։
‣ Զգոյշ խօսք՝ ակնարկութիւն։

մակբայ
5. Զգուշաբար։

‣ Զգոյշ խօսել։
‣ Զգոյշ վարուել մէկի՝ մի բանի հետ։

միջարկութիւն
6. Զգուշացէ՛ք, զգոյշ եղէք։

‣ Զգո՛յշ, առաջդ անդունդ է։
‣ Զգո՛յշ, ապա թէ ոչ կտուժես։

Բաղադրեալ Բայեր

⨀հին բառ Զգոյշ լինել, ⨀հին բառ Զգոյշ մնալ

չէզոք բայ 1. Արթուն՝ ուշադիր լինել. շրջահայեաց լինել։

ներգործական բայ 2. Հսկել, պահպանել։

⨀հին բառ Ի զգուշի առնել զոք

ներգործական բայ Զգոյշ՝ ապահով կերպով պահել, ապահովել։

Դարձուածքներ

⨀հին բառ Զգոյշ վայր

գոյական Պահպանված՝ ապահով տեղ։

Աղբիւր՝ Ստեփան Մալխասեանց, Հայերէն բացատրական բառարան. Երեւան: Հայկական ՍՍՌ Պետական Հրատարակչութիւն (1944): էջ 653

ՆՈՐ

(beta)

    1. մեր այբուբենին վեցերորդ տառը եւ չորրորդ բաղաձայնը. ատամնաքմքային եւ երգաձայն հնչիւն ունի. անունը զա.

    2. գլխագիր զ-ն, քովը կէտ (= Զ.), դասական թուական ածական է եւ կը նշանակէ վեցերորդ, իսկ նոտրգիր կամ բոլորգիր կամ շեղագիր զ-ն բացարձակ թուական ածական է եւ կը նշանակէ վեց.

    3. կրկնաւոր գիրերու կարգը կարելի է դնել զայն ժ, շ, ռ (ր), ս, վ եւ ղ տառերուն հետ՝ թէեւ տիրապէս կրկնաւոր կամ կրկնակ (double) գիր չունի մեր այբուբենը.

    4. Զ-էն վերջը կու գան միջակ գիրերը. օրինակ՝

‣ ազդ, ազբն (= ոստայնանկութեան ուղղաձիգ թելեր), ազգ, սկիզբն, եւ այլն.

5. ինչ-ինչ բառերու եւ բայերու առջեւ կ՚աւելցուի իբրեւ սաստկացուցիչ նախդիր. օրինակ՝
6. իբրեւ սաստկացուցիչ՝ թաւ բաղաձայնի առջեւ դրուած ատեն՝ պատճառ կ՚ըլլայ այդ բաղաձայնի անկումին. օրինակ՝

‣ քննել = զքննել՝ զննել, քերծուլ = զքերծուլ՝ զերծուլ, եւ այլն.

7. նոյն հանգամանքով՝ միեւնոյն արդիւնքը յառաջ կը բերէ հ-ով սկսող բառերու առջեւ ալ. օրինակ՝

‣ հեղուլ՝ գեղուլ, հով՝ զով, հարթնում (= վախէն վեր ցատկել)՝ զարթնում, եւ այլն.

8. նոյն հանգամանքով՝ միեւնոյն երեւոյթը կը կրկնուի նաեւ յ նախդիրով աճած բառերուն առջեւ. օրինակ՝

‣ յօդել՝ զօդել, յարդարել՝ զարդարել, յարգ = յարգել՝ զարգանալ, զարգացնել եւ այլն.

9. ինչ-ինչ բառերու մէջ կը փոխանակուի ճ գիրով. օրինակ՝
10. ուշադրութեան արժանի է չէզոք բառին կազմութիւնը, ուր չէ եւ ոք բառերուն միջեւ կ՚երեւի զ գիրը: Շատ հաւանական է որ ոք անորոշ դերանունը կամ ածականն ալ ունեցած է իր կրկնակ ձեւը, ինչպէս է ինչ կամ զինչը գրաբարի մէջ: Զ գիրը պէտք չէ կարծել գրաբարի հայցական հոլովի նախդիրը. զոք բառը ուղղական հոլով գործածուած է Աւետարանի «Ուր չէր զոք բնաւ եդեալ» նախադասութեան մէջ, որ կը թարգմանուի «որ մէկը գրուած չէր բնաւ»:

Աղբիւր՝ Գնէլ արքեպիսկոպոս Ճէրէճեան, Փարամազ Կ. Տօնիկեան եւ Արտաշէս Տէր Խաչատուրեան, Հայոց լեզուի նոր բառարան. Պէյրութ: Կ. Տօնիկեան եւ Որդիք Հրատարակչատուն (1992): էջ 601

ՆՈՐ

(beta)

ԶԳՈՅՇ