Անվճար հայերէն ուղղագրիչ
Ստացի՛ր HySpell-ը հիմա
 Ձեւաբանութիւն

Արեւմտահայերէն

շառաւիղին → շառաւիղ (գոյական)
Եզակի • Սեռական հոլով • Որոշիչ յօդ «ն»
Եզակի • Տրական հոլով • Որոշիչ յօդ «ն»
Եզակի • Սեռական հոլով • Երկրորդ դէմքի եզակի, կամ յոգնակիներու Ստացական յօդ «ն»
Եզակի • Տրական հոլով • Երկրորդ դէմքի եզակի, կամ յոգնակիներու Ստացական յօդ «ն»
 Բառարան
շառաւիղ գոյական Բունէն ծագում առած ճիւղ, սերունդ * (անիւի) ճառագայթները:

Աղբիւր՝ Բառգիրք հայերէն լեզուի։ Անդրանիկ Վրդ. Կռանեան, Պէյրութ, 1998։ Էջ 348։


ՇԱՌԱՒԻՂ
գոյական
    1. ճիւղ, բարունակ։
    2. սերունդ, զարմ, զաւակ։
    3. (անիւի՝) ստեղն, ճղուղ։
    4. Տե՛ս շառայլ։

Աղբիւր՝ Յարութիւն Թ. Գայայեան, Բառարան Գանձարան Հայերէն Լեզուի. Գահիրէ: Տպագրութիւն Գալֆա (1938): էջ 375
ՆՈՐ
ԱՆԻՒ (անուոյ կամ անուի, անուաց), անուի կամ անիւի
գոյական
    1. Պարզ գործիք տափարակ և բոլորշի, որ իւր առանցքի շուրջը պտոյտ է գալիս և ծառայում է կառքեր, սայլեր, աւտոներ, վագոններ ևն շարժելու կամ այլ մեքենական աշխատանքների համար։

Անուի միջին մասը կազմում է գունդը (կունդ, ականոց), որ ծակ է. այս ծակի մէջ է մտնում՝ անուին ուղղահայեաց լիսեռի ծայրը։

Անուի շրջապատը կազմում է հեցը, որ բաղկացած է 6 կամ 8 կորացրած փայտերից, որոնք կոչվում են հեւանք։

Հեցը գունդի հետ միացած է շառաւիղներով կամ խոզերով։

Շատ անգամ անիւը լիքը՝ միապաղաղ է լինում, առանց շառաւիղների։

Անիւ կայ, որ առանցքի վրայ թաւալվելով առաջ է շարժվում, ինչպէս կառքերում, անիւ էլ կայ, որ լիսեռի վրայ պտոյտ է գալիս՝ առանց առաջ շարժվելու, ինչպէս ճախարակինը։
‣ Գիւղական հին սայլը երկու անիւ ունէր։
‣ Կառքը չորս անիւ ունի։
‣ Անիւը առեղից դուրս ընկաւ։
‣ Անուի հեցը կոտրվել է։

Տեսակներ
Ատամնաւոր անիւ
գոյական Որի հեցը կտրտված է ատամնաձեւ, ինչպէս ժամացոյցի անիւները։

Տաշտաւոր անիւ
գոյական Որ շրջապատի վրայ կրում է տաշտաձեւ ամաններ՝ գետից ջուր բարձրացնելու համար։

Դարձուածքներ
Կառքի հինգերորդ անիւ
գոյական Միանգամայն աւելորդ՝ անպէտք (մարդ կամ իր)։

Բախտի անիւ կամ լոկ միայն՝, անիւ
գոյական Մարդկային վիճակի փոփոխականութիւնը՝ յեղյեղուկ լինելը։
‣ Բախտիս անիւը շուռ եկաւ։
‣ «Անիւը դարձաւ, և ես այս օրն ընկայ»։

Առածներ
Որքան անիւը վատ է՝ այնքան աղմուկը շատ է
Անպէտք մարդիկ ամենից շատ հոգս են պատճառում։

⨀հին նշանակութիւն 2. Նմանութեամբ Արեգակի կամ լուսնի բոլորակութիւնը։

⨀հին նշանակութիւն 3. Բոլորակաձեւ խաղալիք։

✽հազուադէպ նշանակութիւն 4. Կանկառ բոյսի գնդաձեւ գլուխը։

Աղբիւր՝ Ստեփան Մալխասեանց, Հայերէն բացատրական բառարան. Երեւան: Հայկական ՍՍՌ Պետական Հրատարակչութիւն (1944): էջ 144
ՆՈՐ
(beta)
✽հազուադէպ բառ ՇԱՌԱՒԵՂ (ւղի, աց),
ՇԱՌԱՒԻՂ (ւղի, աց)
գոյական
    1. Ծառի արմատից բուսած և ինքնուրոյն կերպով հողից դուրս եկած ծառ, ընձիւղ։
‣ Ծառի շառաւիղները արմատով կարելի է կտրել և առանձին աճեցնել։
‣ Շառաւիղները յաճախ ոչնչացնում են, որպէսզի ծառի հիւթը չծծեն։

✽հազուադէպ նշանակութիւն 2. Ծառի ճիւղ, որ բուսնում է ծառի ոստի վրայ։

    3. Նմանութեամբ Սերունդ, զարմ։
‣ Քաջ Հայկի շառաւիղներ։
‣ Սահակ Պարթեւը Գրիգոր Լուսաւորչի վերջին շառաւիղն եղաւ։

    4. Անուի ճառագայթաձեւ ձողերից ամեն մէկը, որոնք մի ծայրով հաստատված են գունդի վրայ և միւս ծայրով հեւանների կամ հեցի վրայ։
‣ Անիւները սովորաբար տասն և երկու շառաւիղ են ունենում։
‣ Շառաւիղներից մէկը կոտրվել էր։

    5. (Երկրաչափական) Այն ուղիղ գիծը, որ ձգվում է շրջանի կենտրոնից մինչեւ շրջագծի որեւէ կէտը։
‣ Մի շրջանի մէջ կարելի է բազմաթիւ շառաւիղներ գծել, որոնք բոլորը հաւասար են իրար։
‣ Շառաւիղը տրամագծի կէսն է։
‣ Շրջանի մէջ գծված կանոնաւոր վեցանկիւնու կողմը հաւասար է այդ շրջանի շառաւիղին։

    6. (Կազմախօսական) Արտաքինը այն երկու ձողաձեւ ոսկորներից, որոնք ձգվում են արմուկից մինչեւ դաստակը (կոչված է նաեւ ճաճանչոսկր)։
‣ Շառաւիղին կից միւս ոսկորը, ներքինը, կոչվում է արմնկակից։
‣ Գնդակը փշրել էր նրա շառաւիղի ոսկորը։

⨀հին նշանակութիւն 7. Մարմնի այլ մասեր, ջլեր։

⨀հին նշանակութիւն 8. (Ֆիզիկական) Ուղիղ գծով արձակվող լոյսի կամ ջերմութեան ճառագայթ։

Աղբիւր՝ Ստեփան Մալխասեանց, Հայերէն բացատրական բառարան. Երեւան: Հայկական ՍՍՌ Պետական Հրատարակչութիւն (1944): էջ 1649
ՆՈՐ
(beta)
ՃԻՒՂ
գոյական
    1. ծառի փոքր ոստ. ուղէշ, ճիղ, բարունակ, կողր.
    2. հազար ոչխար.
    3. որեւէ գիտութեան առանձին մէկ մասը.
    4. որեւէ ստորաբաժանում.
    5. մազի հիւսք.
    6. տոհմէ յառաջացած իւրաքանչիւր սերունդը:

Տեսակներ
— Ազգաբանական՝ զարմ:

— Առեւտրական ընկերութեան՝ մասնաճիւղ:

— Բարակ՝ ծառաճիւղ:

— Բունէն բուսած (բարակ)՝ մոլ:

— Բունէն բուսած (հաստ)՝ կնճակ։

— Գրական՝ սեռ:

— Գալար՝ շառաւիղ, մորճ, ոստ, ուղէղ, ընձիւղ, շիւղ, ծիւղ։

— Թութի՝ շմալ:

— Ծառի բոլոր ճիւղերը՝ ճեղան:

— Կտրուած (տերեւոտ)՝ տեւ։

— Մանր (չոր)՝ կրկուտ:

— Նորածիլ՝ շաքիլ, ջով։

— Որթի՝ բարունակ, ուռ։

— Որթի (կարուած)՝ արգատ:

— Ուռենիի՝ ոզոր:

— Պատուաստի՝ երիթուռ, պատրուսանի, կտրօն:

— Տնկելի՝ ած, չաչ։

Աղբիւր՝ Գնէլ արքեպիսկոպոս Ճէրէճեան, Փարամազ Կ. Տօնիկեան եւ Արտաշէս Տէր Խաչատուրեան, Հայոց լեզուի նոր բառարան. Պէյրութ: Կ. Տօնիկեան եւ Որդիք Հրատարակչատուն (1992): էջ 1375
ՆՈՐ
(beta)
ՄԱՏ
գոյական
    1. ձեռքի եւ ոտքի վերջաւորութեան իւրաքանչիւր շարժական յօդուածի մասնիկը.
    2. ձեռնոցի իւրաքանչիւր ճիւղը, զոր կը հագնի համապատասխան մատը.
    3. կենդանիներու թաթին վերջամասերը.
    4. կողոսկրներէն իւրաքանչիւրը. կողաճաղ.
    5. եղանի՝ փոցխի ժանիք՝ ատամ՝ ծայր.
    6. խաղողի վազի ճիւղ՝ ոստ՝ բարունակ.
    7. մատի հաստութիւնը իբրեւ երկարութեան՝ բարձրութեան չափ. մատնաչափ.
    8. երաժշտական յօրինումներու՝ եղանակներու վրայ դրուած թուանշան, որ ցոյց կու տայ համապատասխան մատը, որով պէտք է նուագել.
    9. սանդուխի աստիճան. սանդխամատ.
    10. մատային վիճակ շախմատի մէջ.
    11. մատային վիճակի մէջ իյնալը.
    12. լերան ճիւղ՝ ճիւղաւորում. լեռնաճիւղ, լեռնամատ.
    13. (Փոխաբերական իմաստ) շատ փոքր քանակ.
    14. (Փոխաբերական իմաստ) նուագելու հմտութիւն.
    15. (Փոխաբերական իմաստ) մասնակցութիւն, միջամտութիւն.

ածական
    16. չափազանց քիչ, աննշան.
    17. փոքրահասակ:

Տեսակներ
— Անիւի՝ շառաւիղ, ճղուղ։

— Բթամատի, ցուցամատի եւ միջնեմատի չափով (իրարու, միացած)՝ պտղունց:

— Բութ մատէն մինչեւ ճկոյթ եղած չափ՝ թիզ։

— Բութ մատէն մինչեւ ցուցամատ՝ քիլ, ուղուկ։

— Դաշնակի՝ ստեղն։ Ստեղներու ամբողջութիւնը՝ ստեղնաշար:

— Եռաժանիի՝ արձէն:

— Ժամացոյցի՝ սլաք:

— Ձեռքի մատներ՝ բութամատ (բթամատ՝ բոյթ, խոշոր մատ), ցուցամատ, միջամատ (միջնեմատ), մատանեմատ (մատնեմատ, խօսեմատ, մաճուճիկ), ճկոյթ (ծկոյթ, կծեղն, պզտիկ մատ, ձագմատ, մատնեակ)։

— Ոտքին խոշոր մատը՝ բուշ, պպի։

— Սանդուխի՝ բազրիք, սանդխամատ։

— Վանդակի՝ խաղխամ, քանոն։

Բաղադրեալ Բայեր
Բանի մը մէջ մատ ունենալ
ներգործական բայ մասնակից ըլլալ։

Մատ բարձրացնել
ներգործական բայ
    1. խօսելու՝ բան մը ըսելու արտօնութիւն խնդրել.
    2. հաւանութիւն՝ քուէ տալ.
    3. սպառնալ:

Մատ խածնել տալ
ներգործական բայ
    1. յանկարծակի յուսախաբութիւն պատճառել.
    2. ամօթով ձգել, նկուն ձգել։

Մատ խաղցնել
ներգործական բայ
    1. գաղտնապէս գործ խառնակել, գրգռել.
    2. խաղի մէջ զեղծարարութիւն ընել։

Մատ խառնել
ներգործական բայ միջամուխ ըլլալ, խորամանկութեամբ միջամտել՝ խանգարել:

Մատ մը բան ուտել, Մատ մը բան խմել
ներգործական բայ քիչ բան ուտել՝ խմել։

Մատ մը տղայ ըլլալ
չէզոք բայ տակաւին փոքր ըլլալ:

Մատը բանի մը (գործի մը) մէջ ըլլալ
չէզոք բայ մասնակից ըլլալ:

Մատը բերանը հասնիլ
չէզոք բայ միջակ ապրուստի տէր ըլլալ:

Մատը բերանը մնալ
չէզոք բայ զարմանքէն շուարիլ, զարմանալ, ապշած մնալ:

Մատը բերանը տանիլ
ներգործական բայ զարմանալ։

Մատը խածնել
ներգործական բայ
    1. մտաբերել.
    2. զարմանալ.
    3. ապշելով հասկնալ բան մը։

Մատը խածնել տալ
ներգործական բայ
    1. զարմացնել.
    2. յուսախաբ ընել՝ ըլլալ։

Մատը ծծելով ապրիլ՝ կերակրուիլ
ներգործական բայ սնանիլ՝ սնունդի միջոցներէ զուրկ ըլլալ, շատ աղքատ ըլլալ։

Մատը կրծել
ներգործական բայ Տե՛ս Մատը խածնել։

Մատը հետը ուտել
ներգործական բայ համով ուտելիքը անյագ ճաշակել։

Մատը հոտուըտալ
ներգործական բայ գուշակել, գուշակութիւն ընել։

Մատը մատին դնել
ներգործական բայ
    1. ուշադիր՝ պարտաճանաչ ըլլալ.
    2. որեւէ ձեւով մասնակից ըլլալ՝ աշխատիլ՝ ջանք թափել: Հկնշ. Մատը մատին զարնել։ Ժխտականը՝ չդնել, չզարնել:

Մատը մատին զարնել
ներգործական բայ Տե՛ս Մատը մատին դնել։

Մատը մէջը ըլլալ
չէզոք բայ
    1. մասնակից ըլլալ.
    2. գործակից ըլլալ, շահաբաժինի իրաւունք ունենալ։

Մատը մէջը չխառնել
ներգործական բայ չմասնակցիլ, չգործակցիլ։

Մատը վէրքէն՝ ցաւոտ տեղին վրայ դնել
ներգործական բայ բուն խնդիրը՝ բուն պատճառը՝ հարցին հիմնական կէտը շօշափել՝ ցուցնել՝ գտնել:

Մատը վրան դնել
ներգործական բայ իր սեփականութիւնը նկատել, տիրանալ։

Մատը փաթթել (բան մը)
ներգործական բայ անկարեւոր բան մը՝ անցք մը՝ խօսք մը՝ գործ մը քննարկման նիւթ դարձնել՝ վէճի առարկայ դարձնել։

Մատի վրայ առնել (մէկը)
ներգործական բայ ծաղրել:

Մատի՝ մատներու վրայ խաղցնել
ներգործական բայ
    1. ճարպիկօրէն խաբխբել. իր ուզածը ուրիշին ընել տալ.
    2. խամաճիկ դարձնել։

Մատի վրայ համրուիլ
չէզոք բայ թիւով քիչ ըլլալ՝ ո՛չ աւելի քան ձեռքի մատները:

Մատի փաթթոց ընել, Մատի փաթթոց դարձնել, Մատի փաթթոց շինել
ներգործական բայ դէպք մը միշտ նշել, յանցաւոր՝ պատճառ եղող անձը կշտամբելու՝ յանդիմանելու նպատակով:

Մատին միսը ուտել
ներգործական բայ չափազանց աշխատիլ, ձեռային աշխատանքով մաշիլ:

Մատին փուշը հանել
ներգործական բայ մէկուն որեւէ բանով օգնել։

Մատները (բանի մը հետ) լիզել
ներգործական բայ
    1. շատ հաւնիլ.
    2. անյագօրէն համտեսել:

Մատներուն արանքէն՝ մէջէն նայիլ
ներգործական բայ չէզոք բայ
    1. չտեսնելու զարնել՝ տալ.
    2. կարեւորութիւն չտալով նայիլ.
    3. թոյլտուութիւն ցուցաբերել։

Մատէն փուշը հանել
ներգործական բայ Տե՛ս Մատին փուշը հանել։

Մատով ցոյց տրուիլ, Մատով ցուցուիլ
ներգործական բայ
    1. հազուադէպ ըլլալ.
    2. որեւէ բանով աչքառու մէկն ըլլալ:

Դարձուածքներ
Մատ մը՝ երկու մատ խմիչք
մատին հաստութիւնը նկատի առնուած իբրեւ բարձրութեան չափ։

Մատ մը փոշի նստած, Մատ մը փոշի բռնած
շատ փոշիոտ՝ աղտոտ:

Մատը մոխիրը՝ ջուրը չխոթել
աշխատանք է խուսափիլ:

«Մատս մէջն է» ըսել
«բաժին կ՚ուզեմ» ըսել։

Աղբիւր՝ Գնէլ արքեպիսկոպոս Ճէրէճեան, Փարամազ Կ. Տօնիկեան եւ Արտաշէս Տէր Խաչատուրեան, Հայոց լեզուի նոր բառարան. Պէյրութ: Կ. Տօնիկեան եւ Որդիք Հրատարակչատուն (1992): էջ 1417
ՆՈՐ
(beta)
ՇԱՌԱՒԻՂ
գոյական
    1. ծառի մը արմատէն բուսած եւ ինքնուրոյն կերպով հողէն դուրս եկած ծառ՝ մաս. ընձիւղ.

    2. ծառի ճիւղ, որ կը բուսնի ծառի մը ոստին վրայ. ճիւղ, բարունակ, մատ.

    3. անիւի ճառագայթաձեւ ձողերէն իւրաքանչիւրը, որուն մէկ մասը միացած է առանցքին, միւսը գունդին. ճիւղ, ստեղն, անուամատ.

    4. այն ուղիղ գիծը, որ շրջանակի մը կեդրոնը կը միացնէ շրջագիծին (ինչպէս նաեւ այդ գիծին երկարութիւնը).

    5. արտաքին ոսկոր, որ արմուկը կը միացնէ դաստակին. ճաճանչոսկր (ներքին ոսկորը կը կոչուի արմկակից).

    6. մարմնի այլ մասեր, ինչպէս՝ ջիղերը.

    7. (Փոխաբերական իմաստ) սերունդ, զարմ, զաւակ.

    8. որեւէ բանի տարածման՝ գործողութեան ընդգրկման տարածութիւնը՝ ոլորտը (որեւէ կեդրոնի հետ բաղդատած). օրինակ՝
‣ ականը երեք մէթր շառաւիղով փոս մը փորած էր.

    9. շող, ճաճանչ, ճառագայթ։

Աղբիւր՝ Գնէլ արքեպիսկոպոս Ճէրէճեան, Փարամազ Կ. Տօնիկեան եւ Արտաշէս Տէր Խաչատուրեան, Հայոց լեզուի նոր բառարան. Պէյրութ: Կ. Տօնիկեան եւ Որդիք Հրատարակչատուն (1992): էջ 1758
ՆՈՐ
(beta)
 Գործածութիւն փորձնական 6 մէջբերում 

Գտնուած բառաձեւերու գործածութիւնը

ՆՈՐ Ուսամնասիրել շառաւիղին բառաձեւին գործածութիւնը՝ Արեւմտահայերէն Գրուածքներու Ժողովածոյ-ին մէջ։
Փնտռել «շառաւիղին» բառը նաեւ հետեւեալ պատկերահանուած բառարաններուն մէջ —

Բացատրական

Հոմանիշներու

Արեւմտահայերէնի

Նորաբանութիւններու

Յանգարան

Բառակազմական

Ստուգաբանական

Դարձուածաբանական եւ Բարբառային

Ուղղագրական

Գրաբարի

Միջին Հայերէնի

Վաղաշխարհաբարեան

Օտար լեզուի

Անուններու

Տեղանուններու

Բուսանուններու

Մասնագիտական

Յապաւումներու

© 2025 Նայիրի. Հայերէն բառարանը կը պարունակէ 17,718 գլխաւոր բառ։
Կայքը ունի 144 բառարան եւ 3 գիրք։
Հայերէն
Նայիրի / Nayiri.com