Free Armenian spellchecker
Get HySpell now!
 Dictionary
ԴԵՆ
գոյական քէշ, դաւանանք (հեթանոսական)։

Source: Յարութիւն Թ. Գայայեան, Բառարան Գանձարան Հայերէն Լեզուի. Գահիրէ: Տպագրութիւն Գալֆա (1938): p. 100
New!
ԴԵՆ ի (ից)
(զենդերէն daenā, պարսկերէն dīn, հաւատ)

գոյական Կրօն, հաւատ, դին. (գործ է ածված պարսկական՝ զրադաշտական կրօնի մասին)։
‣ Յազկերտը կամենում էր պարսկական դենը տարածել Հայաստանում։
‣ Իշխաններից ոմանք դարձան պարսից դենին։

Phrases
⨀old word Դեն-ի-Մազդեզն
(պահլաւերէն dēn-i-māzdēsnān)

գոյական Մազդեզական կրօն, Զրադաշտի քարոզած կրօնը Ահուրամազդայի, Միհրի, կրակի երկրպագութեան մասին։


⨀old word ԴԵՆԻՄԱԶԴԵԶՆ
գոյական Տե՛ս Դեն՚ի տակ։

Source: Ստեփան Մալխասեանց, Հայերէն բացատրական բառարան. Երեւան: Հայկական ՍՍՌ Պետական Հրատարակչութիւն (1944): p. 528
New!
(beta)
⨀old word ՄԱԶԴԵԶՆ (զան, զանց)
(պահլաւերէն mazdēsn, mazdayasn, Ահուրա-Մազդային՝ Արամազդին պաշտող)

ածական Ահուրա-Մազդայի (կամ պարսկական Արամազդի) պաշտամունքն ունեցող, զրադաշտական կրօնն ընդունող, մոգութեան հետեւող, զրադաշտական։

Phrases
⨀old word Դեն-ի-մազդեզն
գոյական Մազդեզական, զրադաշտական կրօն։

⨀old word Մազդեզանց քաջ
ածական Մազդեզականների (ուղղահաւատների) մէջ քաջ, անուանի. (մակդիր պարսից զրադաշտական թագաւորների)։

Source: Ստեփան Մալխասեանց, Հայերէն բացատրական բառարան. Երեւան: Հայկական ՍՍՌ Պետական Հրատարակչութիւն (1944): p. 1380
New!
(beta)
1. Ի,
ի,
Ինի
գոյական
    1. Հայերէն այբուբենի տասնեւմիերորդ գիրը և հինգերորդ ձայնաւորը, որ արտասանվում է՝ լեզուի արմատը մօտեցնելով քիմքին և բերանը քիչ բացած։

Գլխագիր Ի, շեղագիր ի, շարագիր ի։

Հին լեզուի մէջ՝ առաջ էր գալիս է՚ից՝ երբ սա կորցնում էր շեշտը։
‣ Տէ՛ր － տիրե՛լ,
‣ օրէ՛ն － օրինաւո՛ր։

Ինքն էլ շեշտը կորցնելիս դառնում էր ը։
‣ Սի՛րտ － սըրտի՛.
‣ ընտի՛ր － ✽ ընտըրե՛լ, － ընտրե՛լ, ընտրութի՛ւն։

Իբրեւ նախդիր՝ ձայնաւորից առաջ փոխվում էր յ.
‣ ի հիւսիսոյ և յարեւելից.
‣ ի շէնս և յանշէնս։

⨀old meaning 2. Իբրեւ թուական՝ նշանակում էր 20։

    3. Թուարկութեան մէջ քսաներորդ։
‣ Գլուխ Ի.
‣ Մասն Ի։


⨀old word 2. Ի (ուղղական չկայ, հայցական զի, սեռական էր, տրական իմ, հիմ, բացառական յիմէ, զմէ, առ իմէ, գործիական իւ, յոգնակի չկայ)
անորոշ դերանուն անշունչ առարկայ նշանակելու համար, (որի համապատասխան ձևը շնչաւորների համար լինում է Ո), որից ածանցական մասնիկներով կազմվել են ի-մն, ի-նչ, ի-ր, ի-ք, (Տե՛ս). մի բան, մի ինչ-որ, իք:

Phrases
⨀old word Առ ի՞մ, ⨀old word Առ իմէ՞
Ինչո՞ւ, ինչի՞ց, ինչո՞ւ համար։

Source: Ստեփան Մալխասեանց, Հայերէն բացատրական բառարան. Երեւան: Հայկական ՍՍՌ Պետական Հրատարակչութիւն (1944): p. 782
New!
(beta)
⨀old word 3. Ի
նախադրութիւն
     Որ հին լեզւում ընդարձակ գործածութիւն ունէր, կազմելով հոլովներ ու շատ դարձուածքներ։

Հայցականի հետ նշանակում էր
    1. Ուղղութիւն (ո՞ւր), դէպի։
‣ ⨀old meaning Երթալ ի տուն՝ յարեւելս։

Յոգնակի հայցականի հետ կամ երբ բառի հոլովիչը ո է՝
    2. դադարումն (ո՞րտեղ), մէջ։
‣ ⨀old meaning Նստել ի տունս։
‣ ⨀old meaning Հեղձանել ի գետ։

Անորոշ դերբայի մօտ.
    3. ժամանակ։
‣ ⨀old meaning Ի մտանել արեգական։
‣ ⨀old meaning Յիջանելն նորա։

Անորոշ դերբայի մօտ.
    4. նպատակ։
‣ ⨀old meaning Կային ի լսել։
‣ ⨀old meaning Եկեալ են ի լուանալ։

    5. Գործիականի գործածութեամբ։
‣ ⨀old meaning Զարդարել ի հանդերձս գեղեցիկս։
‣ ⨀old meaning Խօսել ի ձեռն ուրուք։

    6. Իբրեւ, փոխարէն։
‣ ⨀old meaning Ի տրիտուր վաստակոց։
‣ ⨀old meaning Ասել ինչ ի մխիթարութիւն։

Տրականի հետ,
    7. դադարումն (ո՞րտեղ), մէջ։
‣ ⨀old meaning Նստել ի տան՝ յայգւոջ։
‣ ⨀old meaning Հեծանել յաւանակի։

    8. Կազմում էր բացառական հոլով։
‣ ⨀old meaning Ելանել ի քաղաքէ։
‣ ⨀old meaning Փրկել ի չարէ։
‣ ⨀old meaning Պարտել ի թշնամեաց։
‣ ⨀old meaning Առնել յոչնչէ։
‣ ⨀old meaning Տառապել ի տօթոյ։
‣ ⨀old meaning Մաշել ի ծարաւոյ։
‣ ⨀old meaning Բղխել ի վիմէ։

     Ներկայումս պահպանվել է մի քանի քարացած ձեւերում և դեռ կենդանութեան նշոյլ ունի մի քանի դարձուածքներում։

Օրինակ քարացած ձեւեր.
‣ Ի բնէ, ի ծնէ, ի սկզբանէ, ի հեճուկս, ի տեղի, ի նկատ առնել, ի նկատի ունենալ.
‣ դէպի (= դէպ ի),
‣ բացի (= բաց ի)։
‣ Ի վեր, ի վար (նախընթաց գոյականով), օրինակ՝ Պատն ի վեր, պատն ի վար, գետն ի վեր, գետն ի վար, դար ի վեր, դար ի վար. բերան(ք)ս ի վեր, բերան(ք)ս ի վար, ևն։
‣ (Տե՛ս այս բառերը)։

Դարձուածքներում,

հայցականից առաջ, նշանակում է
    1. համար, նպատակով։
‣ Յայտնել ի գիտութիւն՝ ի մխիթարութիւն՝ յուրախութիւն բոլորի։
‣ Դնել ի ցոյց։
‣ Գործել ի ցոյցս մարդկան։

    2. Եղանակ (ի՞նչ կերպով)։
‣ Ի լրացումն նախկին օրէնքի։
‣ Ի զարմանս ամենքի։

Բացառականի և հայցականի մէջ նշանակում է
    1. երկու ծայր (մի կէտից մինչեւ միւս կէտը)։
‣ Ծայրէ ի ծայր, ծովէ ի ծով, դռնէ ի դուռ։

    2. Ամբողջապէս, բոլորովին։
‣ Բացէ ի բաց.
‣ սրտէ ի սիրտ (բոլոր սրտով)։

Source: Ստեփան Մալխասեանց, Հայերէն բացատրական բառարան. Երեւան: Հայկական ՍՍՌ Պետական Հրատարակչութիւն (1944): p. 783
New!
(beta)
ԴԵՆ
(Զենտերէն daena, Պահլաւերէն den, Պարսկերէն din = հաւատք)

գոյական
    1. կրօն, հաւատք.
    2. պարսկական՝ մազդեզական՝ զրադաշտական կրօն (Զրադաշտի քարոզած կրօնը Ահուրամազդայի՝ Միհրի՝ կրակի երկրպագութեան մասին).
    3. հեթանոսական հաւատք, սուտ կրօն, աղանդ, քէշ.

(Ֆրանսերէն croyance, secte, Թրքերէն տին):


ԴԵՆԻՄԱԶԴԵԶՆ
(Պահլաւերէն deni - mazdesn, Զենտերէն daena mazdayasnis =)

գոյական մազդեզական կրօնը, Զրադաշտի քարոզած կրօնը՝ Ահուրամազդայի՝ Միհրի՝ կրակի երկրպագութեան մասին։

Սխալմամբ գրուած է նաեւ դենիմազդէն, դենիմազդէք:

Source: Գնէլ արքեպիսկոպոս Ճէրէճեան, Փարամազ Կ. Տօնիկեան եւ Արտաշէս Տէր Խաչատուրեան, Հայոց լեզուի նոր բառարան. Պէյրութ: Կ. Տօնիկեան եւ Որդիք Հրատարակչատուն (1992): p. 480
New!
(beta)
Ի
    1. մեր այբուբենին տասնըմէկերորդ տառը եւ հինգերորդ ձայնաւորը, որ կ՚արտասանուի լեզուին արմատը մօտեցնելով քիմքին եւ բերանը քիչ բացած. մեր հին քերականները տաղաչափական կամ քերթողական արուեստի մէջ զայն նկատած են մերթ երկար եւ մերթ կարճ, ինչպէս ա-ը. անունն է ինի.

    2. գլխագիր ի-ն, քովը կէտ (= Ի.), դասական թուական ածական է եւ կը նշանակէ քսաներորդ, իսկ նոտրգիր կամ բոլորգիր կամ շեղագիր ի-ն բացարձակ թուական ածական է եւ կը նշանակէ քսան.

    3. ի գիրը իբրեւ նախդիր՝ ձայնաւոր սկզբնատառէն առաջ յ-ի (= կէս ի-ի) արժէքին կը վերածուի, ինչպէս կը տեսնենք գրաբար հոլովմանց մէջ. օրինակ՝
‣ ի հիւսիսոյ եւ յարեւելից, ի շէնս եւ յանշէնս.

նոյն ձեւով կը ներկայանայ նաեւ իբրեւ նախամասնիկ մը (préfixe) ինչ-ինչ բառերու սկիզբը. օրինակ՝
‣ աւելի = յաւելուլ, ածիլ = յածիլ, աջ, աջող = յաջող, եւ այլն.

    4. ի նախդիրը քանի մը ածական բառերու առջեւ դրուելով մակբայի արժէք կու տայ անոնց. օրինակ՝
‣ ի զուր, ի դէպ ի բնէ, ի ծնէ, ի սկզբանէ, ի հեճուկս, ի տեղի, ի նկատի ունենալ, ի վեր, ի վար, դէպ ի (= դէպի, բաց ի (= բացի).

    5. փոխ առնուած օտար անուններու կամ բառերու սկզբնատառ ի ձայները ընդհանրապէս հակամէտ են կորսուելու. օրինակ՝
‣ Իսահակ = Սահակ, Իզապէլ = Զապէլ, իկոն = կոն (= պատկեր), եւ այլն.

    6. ի գիրը բառի մը վերջավանկին մէջ կը կորսուի հոլովման ատեն. օրինակ՝
‣ մարմին = մարմնի (= մարմնոյ), բագին = բագնի.

    7. բառին վերջը գտնուող ի-ն հոլովման ատեն կը փոխուի ւ-ի. օրինակ՝
‣ եկեղեցի = եկեղեցւոյ.

    8. ի գիրը՝ երբ իրմէ ետք ունի ւ գիրը՝ կը փոխուի ո-ի. օրինակ՝
‣ պատիւ = պատուոյ.

նոյն փոփոխութիւնը տեղի կ՚ունենայ իւ վերջացող միավանկ բառերուն մէջ, բայց աւելի ը ձայնով կ՚արտաբերուի ո-ն՝ հոլովուած բառին մէջ. օրինակ՝
‣ թիւ = թուոյ, տիւ = տունջեան, եւ այլն.

    9. ի գիրը կարգ մը բառերու մէջ կը փոխարինէ է գիրը. օրինակ՝
‣ տէր = տիրել, սէր = սիրել օրէն = օրինաւոր, եւ այլն.

    10. ի գիրը բառերու առաջին վանկին մէջ ընդհանրապէս կը կորսուի ածանցման, բարդութեան կամ հոլովման ատեն. օրինակ՝
‣ սիրտ = սրտի = սրտապնդել, ընտիր = ընտրել = ընտրութիւն, գիրկ = գրկել = գրկախառն, եւ այլն (գիրկընդխառնում-ը կը մնայ անփոփոխ).

    11. ի գիրը իբրեւ յետադաս մասնիկ կը դրուի ինչ-ինչ գոյական բառերու ծայրը եւ ունեցող նշանակութիւնը կու տայ անոնց. օրինակ՝
‣ յարգի, կորովի, աղի, եւ այլն.

    12. դասական հայերէնի յատուկ ինչ-ինչ բառերու ծայրը գտնուող ի-ն՝ իբրեւ թարմատար գիր՝ զանծ առնուած է աշխարհաբար հայերէնի մէջ. օրինակ՝
‣ պատասխանի ետ Յիսուս = պատասխան տուաւ Յիսուս, նոյն ձեւով ՝ պանդոկի = պանդոկ, լորամարգի = լորամարգ, ձօնի = ձօն, եւ այլն.

    13. բայի աներեւոյթներուն վրայ դրուած ի գիրը բայածական բառեր կազմելու կը ծառայէ. օրինակ՝
‣ ցանկալ = ցանկալի, ողբալ = ողբալի, եւ այլն (Այս կանոնին հետ կապ չունին լի ածականով կազմուած բառերը. օր. ցաւ+ա+լի) :

Source: Գնէլ արքեպիսկոպոս Ճէրէճեան, Փարամազ Կ. Տօնիկեան եւ Արտաշէս Տէր Խաչատուրեան, Հայոց լեզուի նոր բառարան. Պէյրութ: Կ. Տօնիկեան եւ Որդիք Հրատարակչատուն (1992): p. 735
New!
(beta)
ՀԱՒԱՏ,
ՀԱՒԱՏՔ
գոյական
    1. հաստատ՝ անխախտ համոզում՝ համոզմունք՝ վստահութիւն որեւէ բանի նկատմամբ՝ մասին.

    2. գերագոյն՝ տիեզերական էակի՝ Աստուծոյ գոյութիւնը իբրեւ ճշմարտութիւն ընդունիլը՝ անոր իրական գոյութեան ճանաչում.

    3. կրօնական դաւանանք՝ հաւատալիք.

    4. կրօնք.

Types
— զրադաշտականը՝ դեն, դին, կեշտ, քէշ.

— հեթանոսականը՝ կռապաշտութիւն:

Phrasal Verbs
Հաւատ ընծայել
ներգործական բայ չէզոք բայ հաւատալ.

հաւատ ու օրէնք չունենալ
չէզոք բայ
    1. անկրօն ըլլալ, որեւէ կրօնի հետեւորդ չըլլալ,
    2. (Փոխաբերական իմաստ) անօրէն՝ անգութ ըլլալ,

հաւատը՝ հաւատալը չգալ
ներգործական բայ հաւատալի չգտնել, չկարողանալ հաւատալ.

հաւատքի գալ
չէզոք բայ
    1. տուեալ հաւատքին հետեւիլ,
    2. (Փոխաբերական իմաստ) մեղմանալ, ներողամիտ դառնալ,
    3. համոզուիլ, համաձայնիլ.

հաւատքէ հանել
ներգործական բայ
    1. մոլորեցնել,
    2. կատղեցնելով խենթեցնել.

Phrases
հաւատքս վկայ, ես ու հաւատքս
իր հաւատքով երդուելու բանաձեւը.

լոյս հաւատ
ճշմարիտ՝ քրիստոնէական կրօն կամ ազգային եկեղեցական դաւանութիւն։

Source: Գնէլ արքեպիսկոպոս Ճէրէճեան, Փարամազ Կ. Տօնիկեան եւ Արտաշէս Տէր Խաչատուրեան, Հայոց լեզուի նոր բառարան. Պէյրութ: Կ. Տօնիկեան եւ Որդիք Հրատարակչատուն (1992): p. 1208
New!
(beta)
Also search for "Դեն-ի-մազդեզն" in these imaged dictionaries:

Explanatory

Thesaurus

Western Armenian

Neologisms

Rhyming

Word Structural

Etymological

Dialectal and Idiomatic

Orthographic

Classical Armenian

Middle Armenian

Early Modern Armenian

Foreign word

Names

Place names

Plant names

Specialized

Abbreviations

© 2025 Nayiri. Armenian dictionary contains 69,847 words.
The site has 144 dictionaries and 3 books.
English
Նայիրի / Nayiri.com