Free Armenian spellchecker
Get HySpell now!
 Dictionary
Ւ
գոյական Այս տառով սկսած բառեր հին մատենագրութեան միայն յատուկ են, եւ կը գտնուին Հ տառով սկսած բառերու շարքին մէջ. զոր օրինակ ւիւծիլ՝ հիւծիլ, ւիւսակ՝ հիւսակ։

Source: Յարութիւն Թ. Գայայեան, Բառարան Գանձարան Հայերէն Լեզուի. Գահիրէ: Տպագրութիւն Գալֆա (1938): p. 511
New!
Ւ,
ւ,
Ւիւն
գոյական
    1. Հայերէն այբուբենի երեսուն և չորրորդ գիրը և եօթներորդ ձայնաւորը։
‣ Գլխագիր Ւ։
‣ Շեղագիր ւ։
‣ Շարքագիր ւ։

    2. Ձայնաւոր հնչիւն՝ համապատասխան յունական υ՚ի (իպսիլոն) սկզբնական հնչիւնին, որպիսի առումով շատ հազիւ գործ է ածված հին ձեռագիրներում (Բաբիւլոն կամ Բաբւլոն, կիւրակէ կամ կւրակէ, հիւպատ կամ հւպատ, Հռիւփսիմէ կամ Հռւփսիմէ, հիւսիս կամ հւսիս ևն)։

Ընդհանրապէս գործ է ածվել ձայնաւորներից յետոյ, կազմելով երկբարբառներ՝ աւ, եւ, իւ, ու (aw, ew, iw, ow), որոնք փակ վանկերում վերածվեցին ուրիշ ձայնաւորների կամ երկբարբառների (աւր = օր, հաւտ = հօտ, աղբեւր = աղբիւր, մեւս = միւս, արեւն = արիւն, արին, արուն, տաւն = տուն), իսկ բաց վանկերում կամ ուրիշ ձայնաւորից առաջ ւ՚ը թաւացել դարձել է վ (հաւ = հավ, արեւ = արեվ, թիւ = թիվ, հատուած = հատված, Յեսու = Յեսովայ կամ Յեսուայ = Յեսվայ)։

(Այս թաւ արտասանվող Ւ՚ի վրայ ձեռագիրներում և հին տպագրութիւնների մէջ դնում էին թաւ նշանը (τ))։

Ներկայումս հին ուղղագրութեամբ ւ՚ով են գրվում թաւացած ւ՚երը (նաւ, արեւ, թիւ, հատուած), իւ երկբարբառը և ու ձայնաւորը. իսկ այժմեան ուղղագրութեամբ՝ միայն ու ձայնաւորը. (միւս դէպքերում գործածվում է վ. նավ, արեվ, թիվ, հատված, իսկ իւ՚ի փոխարէն յու, արյուն)։

    3. Իւնագրութիւն կոչված գրութեան մէջ ւ՚ը փոխարինում է հին ուղղագրութեան (վ՚ահնչիւն) ու գրութիւնը ձայնաւորից առաջ, օրինակ. Նւէր (= նուէր, նվէր), գրւած (= գրուած, գրված) ևն։

    4. Տաղաչափական գրուածքների մէջ փոխարինում է ու կամ եւ շաղկապը՝ երբ հարկաւոր է վանկը սղել, և կարդացվում է իբրեւ փափուկ վ։ Օրինակ.
‣ «Պսակ ետուր դուր յաղթողին ւ՛ առողջութիւն յոյժ հիւանդին» (փոխանակ եւ առողջութիւն)։
‣ «Խեղճ ես, այո՛, ւ՛ ի՞նչ շատ տանջիս» (փոխանակ ու ի՞նչ)։
‣ «Միշտ ոտնակոխ, միշտ բարեզուրկ, Ի լաց ւ՚ի կոծ (փոխանակ ու ի կոծ)։

⨀old meaning 5. Թուարկութեան մէջ՝ 7000։
‣ Է-հո-չա-ւիւն (7, 70, 700, 7000)։

Ւ՚ով սկսվող բառեր չկան հայերէնի մէջ. եղածները արուեստական գրութիւններ են՝ երբ հարկ է եղել տաղաչափութեան մէջ տողն սկսել Ւ՛ գրով։

Source: Ստեփան Մալխասեանց, Հայերէն բացատրական բառարան. Երեւան: Հայկական ՍՍՌ Պետական Հրատարակչութիւն (1944): p. 2239
New!
(beta)
1. Ի,
ի,
Ինի
գոյական
    1. Հայերէն այբուբենի տասնեւմիերորդ գիրը և հինգերորդ ձայնաւորը, որ արտասանվում է՝ լեզուի արմատը մօտեցնելով քիմքին և բերանը քիչ բացած։

Գլխագիր Ի, շեղագիր ի, շարագիր ի։

Հին լեզուի մէջ՝ առաջ էր գալիս է՚ից՝ երբ սա կորցնում էր շեշտը։
‣ Տէ՛ր － տիրե՛լ,
‣ օրէ՛ն － օրինաւո՛ր։

Ինքն էլ շեշտը կորցնելիս դառնում էր ը։
‣ Սի՛րտ － սըրտի՛.
‣ ընտի՛ր － ✽ ընտըրե՛լ, － ընտրե՛լ, ընտրութի՛ւն։

Իբրեւ նախդիր՝ ձայնաւորից առաջ փոխվում էր յ.
‣ ի հիւսիսոյ և յարեւելից.
‣ ի շէնս և յանշէնս։

⨀old meaning 2. Իբրեւ թուական՝ նշանակում էր 20։

    3. Թուարկութեան մէջ քսաներորդ։
‣ Գլուխ Ի.
‣ Մասն Ի։


⨀old word 2. Ի (ուղղական չկայ, հայցական զի, սեռական էր, տրական իմ, հիմ, բացառական յիմէ, զմէ, առ իմէ, գործիական իւ, յոգնակի չկայ)
անորոշ դերանուն անշունչ առարկայ նշանակելու համար, (որի համապատասխան ձևը շնչաւորների համար լինում է Ո), որից ածանցական մասնիկներով կազմվել են ի-մն, ի-նչ, ի-ր, ի-ք, (Տե՛ս). մի բան, մի ինչ-որ, իք:

Phrases
⨀old word Առ ի՞մ, ⨀old word Առ իմէ՞
Ինչո՞ւ, ինչի՞ց, ինչո՞ւ համար։

Source: Ստեփան Մալխասեանց, Հայերէն բացատրական բառարան. Երեւան: Հայկական ՍՍՌ Պետական Հրատարակչութիւն (1944): p. 782
New!
(beta)
⨀old word 3. Ի
նախադրութիւն
     Որ հին լեզւում ընդարձակ գործածութիւն ունէր, կազմելով հոլովներ ու շատ դարձուածքներ։

Հայցականի հետ նշանակում էր
    1. Ուղղութիւն (ո՞ւր), դէպի։
‣ ⨀old meaning Երթալ ի տուն՝ յարեւելս։

Յոգնակի հայցականի հետ կամ երբ բառի հոլովիչը ո է՝
    2. դադարումն (ո՞րտեղ), մէջ։
‣ ⨀old meaning Նստել ի տունս։
‣ ⨀old meaning Հեղձանել ի գետ։

Անորոշ դերբայի մօտ.
    3. ժամանակ։
‣ ⨀old meaning Ի մտանել արեգական։
‣ ⨀old meaning Յիջանելն նորա։

Անորոշ դերբայի մօտ.
    4. նպատակ։
‣ ⨀old meaning Կային ի լսել։
‣ ⨀old meaning Եկեալ են ի լուանալ։

    5. Գործիականի գործածութեամբ։
‣ ⨀old meaning Զարդարել ի հանդերձս գեղեցիկս։
‣ ⨀old meaning Խօսել ի ձեռն ուրուք։

    6. Իբրեւ, փոխարէն։
‣ ⨀old meaning Ի տրիտուր վաստակոց։
‣ ⨀old meaning Ասել ինչ ի մխիթարութիւն։

Տրականի հետ,
    7. դադարումն (ո՞րտեղ), մէջ։
‣ ⨀old meaning Նստել ի տան՝ յայգւոջ։
‣ ⨀old meaning Հեծանել յաւանակի։

    8. Կազմում էր բացառական հոլով։
‣ ⨀old meaning Ելանել ի քաղաքէ։
‣ ⨀old meaning Փրկել ի չարէ։
‣ ⨀old meaning Պարտել ի թշնամեաց։
‣ ⨀old meaning Առնել յոչնչէ։
‣ ⨀old meaning Տառապել ի տօթոյ։
‣ ⨀old meaning Մաշել ի ծարաւոյ։
‣ ⨀old meaning Բղխել ի վիմէ։

     Ներկայումս պահպանվել է մի քանի քարացած ձեւերում և դեռ կենդանութեան նշոյլ ունի մի քանի դարձուածքներում։

Օրինակ քարացած ձեւեր.
‣ Ի բնէ, ի ծնէ, ի սկզբանէ, ի հեճուկս, ի տեղի, ի նկատ առնել, ի նկատի ունենալ.
‣ դէպի (= դէպ ի),
‣ բացի (= բաց ի)։
‣ Ի վեր, ի վար (նախընթաց գոյականով), օրինակ՝ Պատն ի վեր, պատն ի վար, գետն ի վեր, գետն ի վար, դար ի վեր, դար ի վար. բերան(ք)ս ի վեր, բերան(ք)ս ի վար, ևն։
‣ (Տե՛ս այս բառերը)։

Դարձուածքներում,

հայցականից առաջ, նշանակում է
    1. համար, նպատակով։
‣ Յայտնել ի գիտութիւն՝ ի մխիթարութիւն՝ յուրախութիւն բոլորի։
‣ Դնել ի ցոյց։
‣ Գործել ի ցոյցս մարդկան։

    2. Եղանակ (ի՞նչ կերպով)։
‣ Ի լրացումն նախկին օրէնքի։
‣ Ի զարմանս ամենքի։

Բացառականի և հայցականի մէջ նշանակում է
    1. երկու ծայր (մի կէտից մինչեւ միւս կէտը)։
‣ Ծայրէ ի ծայր, ծովէ ի ծով, դռնէ ի դուռ։

    2. Ամբողջապէս, բոլորովին։
‣ Բացէ ի բաց.
‣ սրտէ ի սիրտ (բոլոր սրտով)։

Source: Ստեփան Մալխասեանց, Հայերէն բացատրական բառարան. Երեւան: Հայկական ՍՍՌ Պետական Հրատարակչութիւն (1944): p. 783
New!
(beta)
Ւ
մեր այբուբենին 34րդ գիրը։ Բառասկիզբին չի գործածուիր եւ հետեւաբար ներկայ աշխարհաբարին մէջ իրմով սկսող բառ չունինք: Եղածները արուեստակեալ ստեղծումներ են, տաղաչափութեան մէջ տողը ւ տառով սկսելու համար (միջին դարերուն). օրինակ՝
‣ ւիւթ՝ փոխան հիւթի, ւիանալ՝ փոխան հիանալի:

Բառին մէջը եւ բառին վերջը կը գործածուի երկու ձեւով. 1) ո ձայնաւորին միանալով կը կազմէ ու բաղադրեալ ձայնաւորը. օրինակ՝
‣ տուն, կատու.

նաեւ միանալով ի ձայնաւորին՝ կը կազմէ իւ բաղադրեալ ձայնաւորը եւ կը հնչուի ֆրանսերէն u գիրին ձեւով. օրինակ՝
‣ սիւն, հիւթ:

Իւ բաղադրեալ ձայնաւորը կը հնչուի ֆրանսերէն u գիրին ձեւով այն պարագային՝ երբ իրեն կը յաջորդէ բաղաձայն մը. այլապէս՝ կը հնչուի իվ, եւ այդ պարագային բաղադրեալ ձայնաւորի հանգամանք չ՚ունենար, այլ՝ կը դառնայ երկու անջատ գիրերու (ի եւ ւ) միացումով յառաջ եկած հնչում մը. 2) բաղաձայն է՝ մեղմ վի հնչումով։ Կը յաջորդէ ա, ե, ի ձայնաւորներուն. օրինակ՝
‣ նաւ, սեւ, պատիւ։

Իբրեւ թիւ եւ թուանշան՝ 7000 (գլխագիր Ւ առանց միջակէտի) եւ 7000րդ (գլխագիր Ւ. միջակէտով)։

Source: Գնէլ արքեպիսկոպոս Ճէրէճեան, Փարամազ Կ. Տօնիկեան եւ Արտաշէս Տէր Խաչատուրեան, Հայոց լեզուի նոր բառարան. Պէյրութ: Կ. Տօնիկեան եւ Որդիք Հրատարակչատուն (1992): p. 2344
New!
(beta)
Ի
    1. մեր այբուբենին տասնըմէկերորդ տառը եւ հինգերորդ ձայնաւորը, որ կ՚արտասանուի լեզուին արմատը մօտեցնելով քիմքին եւ բերանը քիչ բացած. մեր հին քերականները տաղաչափական կամ քերթողական արուեստի մէջ զայն նկատած են մերթ երկար եւ մերթ կարճ, ինչպէս ա-ը. անունն է ինի.

    2. գլխագիր ի-ն, քովը կէտ (= Ի.), դասական թուական ածական է եւ կը նշանակէ քսաներորդ, իսկ նոտրգիր կամ բոլորգիր կամ շեղագիր ի-ն բացարձակ թուական ածական է եւ կը նշանակէ քսան.

    3. ի գիրը իբրեւ նախդիր՝ ձայնաւոր սկզբնատառէն առաջ յ-ի (= կէս ի-ի) արժէքին կը վերածուի, ինչպէս կը տեսնենք գրաբար հոլովմանց մէջ. օրինակ՝
‣ ի հիւսիսոյ եւ յարեւելից, ի շէնս եւ յանշէնս.

նոյն ձեւով կը ներկայանայ նաեւ իբրեւ նախամասնիկ մը (préfixe) ինչ-ինչ բառերու սկիզբը. օրինակ՝
‣ աւելի = յաւելուլ, ածիլ = յածիլ, աջ, աջող = յաջող, եւ այլն.

    4. ի նախդիրը քանի մը ածական բառերու առջեւ դրուելով մակբայի արժէք կու տայ անոնց. օրինակ՝
‣ ի զուր, ի դէպ ի բնէ, ի ծնէ, ի սկզբանէ, ի հեճուկս, ի տեղի, ի նկատի ունենալ, ի վեր, ի վար, դէպ ի (= դէպի, բաց ի (= բացի).

    5. փոխ առնուած օտար անուններու կամ բառերու սկզբնատառ ի ձայները ընդհանրապէս հակամէտ են կորսուելու. օրինակ՝
‣ Իսահակ = Սահակ, Իզապէլ = Զապէլ, իկոն = կոն (= պատկեր), եւ այլն.

    6. ի գիրը բառի մը վերջավանկին մէջ կը կորսուի հոլովման ատեն. օրինակ՝
‣ մարմին = մարմնի (= մարմնոյ), բագին = բագնի.

    7. բառին վերջը գտնուող ի-ն հոլովման ատեն կը փոխուի ւ-ի. օրինակ՝
‣ եկեղեցի = եկեղեցւոյ.

    8. ի գիրը՝ երբ իրմէ ետք ունի ւ գիրը՝ կը փոխուի ո-ի. օրինակ՝
‣ պատիւ = պատուոյ.

նոյն փոփոխութիւնը տեղի կ՚ունենայ իւ վերջացող միավանկ բառերուն մէջ, բայց աւելի ը ձայնով կ՚արտաբերուի ո-ն՝ հոլովուած բառին մէջ. օրինակ՝
‣ թիւ = թուոյ, տիւ = տունջեան, եւ այլն.

    9. ի գիրը կարգ մը բառերու մէջ կը փոխարինէ է գիրը. օրինակ՝
‣ տէր = տիրել, սէր = սիրել օրէն = օրինաւոր, եւ այլն.

    10. ի գիրը բառերու առաջին վանկին մէջ ընդհանրապէս կը կորսուի ածանցման, բարդութեան կամ հոլովման ատեն. օրինակ՝
‣ սիրտ = սրտի = սրտապնդել, ընտիր = ընտրել = ընտրութիւն, գիրկ = գրկել = գրկախառն, եւ այլն (գիրկընդխառնում-ը կը մնայ անփոփոխ).

    11. ի գիրը իբրեւ յետադաս մասնիկ կը դրուի ինչ-ինչ գոյական բառերու ծայրը եւ ունեցող նշանակութիւնը կու տայ անոնց. օրինակ՝
‣ յարգի, կորովի, աղի, եւ այլն.

    12. դասական հայերէնի յատուկ ինչ-ինչ բառերու ծայրը գտնուող ի-ն՝ իբրեւ թարմատար գիր՝ զանծ առնուած է աշխարհաբար հայերէնի մէջ. օրինակ՝
‣ պատասխանի ետ Յիսուս = պատասխան տուաւ Յիսուս, նոյն ձեւով ՝ պանդոկի = պանդոկ, լորամարգի = լորամարգ, ձօնի = ձօն, եւ այլն.

    13. բայի աներեւոյթներուն վրայ դրուած ի գիրը բայածական բառեր կազմելու կը ծառայէ. օրինակ՝
‣ ցանկալ = ցանկալի, ողբալ = ողբալի, եւ այլն (Այս կանոնին հետ կապ չունին լի ածականով կազմուած բառերը. օր. ցաւ+ա+լի) :

Source: Գնէլ արքեպիսկոպոս Ճէրէճեան, Փարամազ Կ. Տօնիկեան եւ Արտաշէս Տէր Խաչատուրեան, Հայոց լեզուի նոր բառարան. Պէյրութ: Կ. Տօնիկեան եւ Որդիք Հրատարակչատուն (1992): p. 735
New!
(beta)
 Usage beta 1 citation 

Usage of matching Word Forms

Also search for "ւ-ի" in these imaged dictionaries:

Explanatory

Thesaurus

Western Armenian

Neologisms

Rhyming

Word Structural

Etymological

Dialectal and Idiomatic

Orthographic

Classical Armenian

Middle Armenian

Early Modern Armenian

Foreign word

Names

Place names

Plant names

Specialized

Abbreviations

© 2025 Nayiri. Armenian dictionary contains 17,718 words.
The site has 144 dictionaries and 3 books.
English
Նայիրի / Nayiri.com