Free Armenian spellchecker
Get HySpell now!
 Morphology

Matching Word Forms

Է → Է (noun)
է → ել (verb)
է → է (noun)

Matching Lexemes

Է, Էն

 Dictionary
է գոյական Աստուած, գերագոյն էակը:

Աղբիւր՝ Բառգիրք հայերէն լեզուի։ Անդրանիկ Վրդ. Կռանեան, Պէյրութ, 1998։ Էջ 128։


1. Է,
է
գոյական
    1. Հայերէն այբուբենի եօթներորդ գիրը և երրորդ ձայնաւորը։
‣ Գլխագիր Է։
‣ Շղագիր է։
‣ Շարագիր է։

Նոր ուղղագրութեան մէջ Է-ն պահպանվում է բառասկզբում և այն բարդ (և ածանցաւոր) բառերի մէջ, որոն երկրորդ բառը սկսում է Է-ով, օրինակ՝ էջ = ելևէջ, էութիւն = անէութիւն, իսկ բառերի մէջ և վերջում փոխարինված է ե-ով (օրինակ՝ մէջ = մեջ, տէր = տեր, պատուէր = պատուեր, մարգարէ = մարգարե)։

    2. Երկար հնչիւն, որ արտաբերվում է բերանը հանգիստ դրութեամբ և կիսաբաց։
‣ Է հնչիւնը յաճախ ծագում է «եյ», «այ» հնչիւնների սղումից (գրէ = +գրեյ, էս = այս)։
‣ Է հնչիւնը ներկայումս յաճախ շփոթվում է ե՚ի նախնական հնչիւնի հետ։ (Էրկու = երկու, էրէ = երէ)։
‣ Բառերի մէջ ներկայումս դժուար է զանազանվում է՚ի հնչիւնը ե՚ի հնչիւնից։

    3. Իբրև թուանշան նշանակում էր 7։
‣ Է-հոյ-չա-ւիւն (7-70-700-7000)։

    4. Թուարկութեան մէջ՝ եօթներորդ։
‣ Գլուխ Է։
‣ Մասն Է։
‣ Է. դարում։


2. Է [«եմ» բայի սահմանական ներկայ եզակի երրորդ դէմքը, եմ, ես, է։]
էական բայ Կայ, գոյութիւն ունի։
‣ Նիւթը էր, է և կլինի։
‣ Այնտե՞ղ է. ―Ո՛չ, այնտեղ չէ։
‣ Ո՞վ է. ―Ես եմ։

Տե՛ս Եմ։


3. Է (էի, ից կմ ոց)
գոյական
    1. Ինչ որ կայ, նա որ կայ. եղող, գոյութիւն ունեցող։
‣ Էն չէին չէի համար զոհ էր մատուցանում (Եզնիկ), (= գոյութիւն ունեցող աստուածը, Զրուանը, մի անգոյ էութեան, չգիտես ում, մի չեղած բանի համար － չգիտես ո՛ւմ համար զոհ էր մատուցանում)։

(Համեմատել Էակ)։

⨀old meaning 2. (Կրօնական) Մակդիր աստծու՝ իբրև միշտ եղողի։

(Աւելի յաճախ արտայայտվում էր նախադասութեան ձեւով －Որ էն (նա որ կայ))։

Այս նշանակութեամբ հին ժամանակ կոնդակների և նամակների սկզբում դրվում էր գլխատառ Է, որ նշանակում էր աստուած, աստուծով, յանուն աստծու։


4. Է՜
միջարկութիւն
    1. Դրվում է կոչական բառերից առաջ իբրեւ բացագանչութիւն։
‣ Է՜, մա՛րդ (սղված «այ»՚ից)։

＋dialectal meaning 2. Զարմացական բացագանչութիւն. մի՞թէ, ի՞նչ ես ասում։
‣ Մկօենց հարսը պառկել է, աղջիկ է բերել. －Է՜, (կամ է՜է, կամ է՜ քա)։

    3. Հարցական բացագանչութիւն, իբրեւ պատասխան կոչողին կամ մի բան ասողին, ի՞նչ, ի՞նչ է, ի՞նչ կայ։
‣ Կարապե՛տ. －Է՜. －Գնա ջուր բեր։

    4. Հարցական բացագանչութիւն՝ երբ չեն հասկացել ասված խօսքը։ Ի՞նչ, ինչպէ՞ս, ինչ ասացի՞ր։ (Արտասանվում է յէ՞, յը՞)։
‣ Կարապե՛տ, ե՛կ կօշիկներդ փոխի՛. －Յէ՞։

    5. Բացագանչութիւն, որով արտայայտում են թէ բաւական է եղածը՝ ասվածը։
‣ Մի քիչ ալիւր փոխ տուր. －Է՜, այսքանը բաւական է։
‣ Է՛, հասկացանք։

    6. Բացագանչութիւն, որով ցոյց են տալիս, թէ հետաքրքրութեամբ լսում են և ուզում են, որ պատմութիւնը շարունակվի։
‣ Երեկ երեկոյ նա մեզ մօտ էր եկել. －Է՜։
‣ Քրոջս առաջարկութիւն արաւ. －Է՜։
‣ Քոյրս համաձայնութիւն տուեց. －Է՜։

Phrases
Է ու ջան
(նշանակում է թէ ասելիքը վերջացաւ)։

＋dialectal meaning 7. Երկար բացագանչութիւն օրօրի ամեն տան վերջը, որից փոխաբերաբար նանա, նանիկ, քուն։

Phrasal Verbs
＋dialectal word Է ասել
չէզոք բայ Օրօր ասել։

＋dialectal word Է անել
չէզոք բայ Նանիկ անել, քնել։

Source: Ստեփան Մալխասեանց, Հայերէն բացատրական բառարան. Երեւան: Հայկական ՍՍՌ Պետական Հրատարակչութիւն (1944): p. 678
New!
(beta)
5. Է
գոյական Տե՛ս Էկորճ։

Source: Ստեփան Մալխասեանց, Հայերէն բացատրական բառարան. Երեւան: Հայկական ՍՍՌ Պետական Հրատարակչութիւն (1944): p. 679
New!
(beta)
⨀old word ԷԿՈՐՃ
գոյական
    1. Եկեղեցական երաժշտութեան ձայնանիշներից մէկը, որ է՚ի ձեւ ունի։

    2. Հայկական ձայնագրութեան մէջ՝ ութնեակի երկրորդ աստիճանը, համապատասխան եւրոպական ռէ՚ին, որ կրճատ ձեւով կոչվում է «է»։
‣ Փօ-է-վէ-բէ են երգում (= փուշ-էկորճ-վերնախաղ-բենկորճ = դօ-ռէ-մի-ֆա են երգում, նոտայով են երգում)։

Source: Ստեփան Մալխասեանց, Հայերէն բացատրական բառարան. Երեւան: Հայկական ՍՍՌ Պետական Հրատարակչութիւն (1944): p. 681
New!
(beta)
1. ԵԼ (ելի, ից) (արմատ Ելանել՚ի)
գոյական Տե՛ս Ելք։

Այժմեան լեզւում գործ են ածվում միայն ելեւէջ, ելումուտ, ել և մուտք բառերը։ (Տե՛ս)։

Phrasal Verbs
⨀old word Ելի աղագս գտանել
չէզոք բայ Ելք՝ հնարք գտնել։


2. ԵԼ (ոյ)
չէզոք բայ Անորոշ դերբայ Եմ՚ի, լինել։

Source: Ստեփան Մալխասեանց, Հայերէն բացատրական բառարան. Երեւան: Հայկական ՍՍՌ Պետական Հրատարակչութիւն (1944): p. 574
New!
(beta)
է
    1. Մեր այբուբենին եօթներորդ տառը եւ երրորդ ձայնաւորը, որ խորհրդաւոր գիր մը նկատուած է որչափ բառական, նոյնչափ ալ թուական նշանակութեան պատճառաւ: Մեր քերականներն ու քերթողները (լայն նկատած են անփակ ու երկար, քանի որ կ՚արտասանուի բերանը կիսաբաց եւ հանգիստ դրութեամբ: Անունն է է.

    2. գլխագիր Է-ն, քովը կէտ (= Է.), դասական թուական ածական է եւ կը նշանակէ եօթներորդ, իսկ նոտրգիր կամ բոլորգիր կամ շեղագիր է-ն բացարձակ թուական ածական է եւ կը նշանակէ եօթը.

    3. լծորդ է ե-ի եւ ա-ի. օրինակ՝
‣ էրէ = երէ, բազէ = բազա, Եւրոպէ = Եւրոպա. այս կամ այն դարու գրչագիրներ է էական բայի եւ ուրիշ բայերու անկատարն անգամ գրած են եի, եիր, եաք, եին՝ փոխանակ գրելու էի, էիր, էաք, էին. նոյնպէս թէ կամ եթէ շաղկապները կը գրէին թէ եթե. յատուկ անուններէն Թէոդորոսը կը դրէին Թեոդորոս, Մատթէոսը՝ Մատթեոս, եւ այլն. ամէն բառի է-ն հոլովման ատեն վերածած են ե-ի. օրինակ՝
‣ ամենի, ամենից, ամենայն, ամենեցուն.

    4. ընդհանրապէս ռամկօրէնի կամ գաւառական բառերու մէջ է-ով փոխանակուած է դասական հայերէնի այ երկբարբառը. օրինակ՝
‣ այգի = էգի, այր = էրիկ,էր, հայր = հէր, մայր = մէր, գայլ = գէլ. նոյն փոփոխութիւնը կատարուած է նաեւ հետեւեալ բառերու մէջ. վանորայ = վանորէք՝ վանորէից (սեռականը), արտորայ = արտորէք՝ արտորէից (սեռականը), եւ այլն.

    5. հոլովումի մէջ վերջավանկի է-ն ընդհանրապէս կը փոխուի ի-ի. օրինակ՝
‣ գէս = գիսի, հանդես = հանդիսի, տէգ = տիգի, տէր,= տիրոջ՝ տիրել (բայը), սէր = սիրոյ՝ սիրել (բայը), Ներսէս = Ներսիսի, Մովսէս = Մովսիսի՝ մովսիսական (երկու այս վերջիններուն մէջ փոխան ի-ի փոխուած է նաեւ ե-ի՝ ինչպէս Ներսեսի, Մովսեսի). նոյն երեւոյթը տեղի կ՚ունենայ նաեւ ածանցեալ ու բարդ բառերու մէջ, ինչպէս գիսախռիւ, հանդիսանալ, տիգաւոր, եւ այլն.

բացառութիւններ կան՝ ինչպէս՝ պարէն եւ Հելլէն բառերը, ուր է-ն կը փոխուի ե-ի, ինչպէս պարենաւորել, հելլենական. տնօրէն բառի մէջ էն ի-ի թէեւ կը փոխուի տնօրինել եւ տնօրինութիւն ձեւերուն մէջ, բայց բացառապէս անփոփոխ կը մնայ անօրէնութիւն ձեւին մէջ, ինչպէս կ՚երեւի նաեւ կարգ մը ուրիշ բառերու մէջ. օրինակ՝
‣ վրէժխնդիր՝ իր բարդ ձեւին մէջ, թէեւ վրիժառու ձեւին մէջ դարձեալ կը հետեւի նոյն կանոնին.

    6. արդի հայերէնի մէջ ե-ով բառ չի վերջանար. է-ին տիրապետութիւնը բացարձակ է.

գոյական բ.
    7. իբրեւ գոյական կամ բայ՝ կը թարգմանուի ինչ որ կայ կամ գոյութիւն ունի, եւ իբրեւ Աստուծոյ անուն կը գործածուի նաեւ Որ Էն ձեւով (Ս. Գիրքի մէջ). այս նշանակութեամբ կը դրուի նաեւ կոնդակներու՝ եկեղեցական նամակագրութիւններու վերեւ եւ մեր եկեղեցւոյ Ս. Սեղանին ճակատին վրայ՝ իբրեւ խորհրդանիշ Արարչութեան՝ Աստուծոյ ներկայութեան.

բ.
    8. եմ բայի սահմանական եղանակ՝ ներկայ ժամանակ՝ եզակի՝ Գ. դէմք.

ձայնարկութիւն
    9. կոչական բառերու առջեւ. օրինակ՝
‣ է՜ մարդ (իբրեւ սղում ա՜յ մարդ իմաստով).

    10. կը գործածուի նաեւ իբրեւ զարմացական՝ հարցական՝ հետաքրքրութեան՝ սաստի բացականչութիւն.

գոյական
    11. կրճատուած ձեւը էկորճ բառի, որ հայկական ձայնագրութեան ձայնանիշներէն (Ֆրանսերէն note) մէկն է. օրինակ՝
‣ փօ, է, վէ, րէ (= Ֆրանսերէն do, ré, mi, fa՝ եւրոպական ձայնագրութեան):

Source: Գնէլ արքեպիսկոպոս Ճէրէճեան, Փարամազ Կ. Տօնիկեան եւ Արտաշէս Տէր Խաչատուրեան, Հայոց լեզուի նոր բառարան. Պէյրութ: Կ. Տօնիկեան եւ Որդիք Հրատարակչատուն (1992): p. 643
New!
(beta)
ԵԼ
գոյական
    1. արմատ ելլել բայի.

    2. Տե՛ս ԵԼՔ.

    3. բառերու առջեւ դրուելով կը կազմէ ածանցեալ եւ բարդ բառեր. օրինակ՝
‣ ելեւմուտ, ելեւմուտք, ելակէտ, ելնարան, ելարան, ելեւէջ (բարդ), ելլել, ելոյթ (ածանցեալ)։

Source: Գնէլ արքեպիսկոպոս Ճէրէճեան, Փարամազ Կ. Տօնիկեան եւ Արտաշէս Տէր Խաչատուրեան, Հայոց լեզուի նոր բառարան. Պէյրութ: Կ. Տօնիկեան եւ Որդիք Հրատարակչատուն (1992): p. 537
New!
(beta)
 Usage beta 18,493 citations 

Usage of matching Word Forms

Usage of matching Lexemes

Also search for "Է" in these imaged dictionaries:

Explanatory

Thesaurus

Western Armenian

Neologisms

Rhyming

Word Structural

Etymological

Dialectal and Idiomatic

Orthographic

Classical Armenian

Middle Armenian

Early Modern Armenian

Foreign word

Names

Place names

Plant names

Specialized

Abbreviations

© 2025 Nayiri. Armenian dictionary contains 17,718 words.
The site has 144 dictionaries and 3 books.
English
Նայիրի / Nayiri.com